Van Panhuysstraat
Uit: Nieuwsblad van Friesland van 9 november 1907
Noodlottig ongeval bij Groningen. Vijf mensen verdronken.
…De familie van Panhuys (jhr. mr. J. Æ. v. Panhuys, vroeger burgemeester van Tietjerksteradeel, later Commissaris der Koningin in de provincie Groningen, oud-vice-president van den Raad van State, laatstelijk minister van Staat, zijne echtgenoote Vrouwe van Panhuys—Looxma, hun zoon jhr. Hobbe van Panhuys, burgemeester van Leek en lid der Prov. Staten van Groningen, en diens echtgenoote Vrouwe van Panhuys—de Blocq van Scheltinga) was Woensdag op bezoek geweest bij den burgemeester van Groningen. Te ongeveer 10 uur in den avond, toen ’n dikke mist alle uitzicht belemmerde, keerden ze in een met twee paarden bespannen gesloten rijtuig, de koetsier en de huisknecht op den bok, naar hunne woonplaats de Leek terug. De weg daarheen loopt een heel eind langs het diep grootscheepsvaarwater het Hoendiep. Hoe nu het ongeval precies heeft plaats gehad, is nog niet opgehelderd, maar zeer waarschijnlijk is de mist zoo ondoordringbaar geworden, dat op het punt waar bij het Oude Tolhuis tusschen Groningen en Hoogkerk de weg een bocht maakt, weg en water niet meer van elkander te onderscheiden vielen, met het noodlottig gevolg, dat het rijtuig bij den steilen wal neer te water reed…
Huisknecht Meendert van Wijk, die naast de koetsier op de bok had gezeten raakte ook te water en verdween in de diepte. Alleen de koetsier bracht het er levend vanaf.
Een oud Limburgs geslacht
Voor zover bekend begint de stamreeks met Servaes van den Panhuys, die tussen 1437 en 1452 als leenman van het hertogdom Limburg wordt vermeld. Waarschijnlijk had hij in Limburg een brouwerij (in het Limburgs: panhuys). Zijn nakomelingen speelden een belangrijke rol in de politiek in de Zuidelijke Nederlanden. Na de val van Antwerpen in 1585 vestigde ene Pieter van Panhuys zich in de Noordelijke Nederlanden. Zijn kinderen werden politiek actief in steden als Leiden, Schoonhoven en Amersfoort. Eind 1700, begin 1800 waaiert een ander deel van de Limburgse tak uit over de provincie Groningen.
‘Franse paleizen’ in Groningen
De familie Van Panhuys heeft door de eeuwen heen een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van Limburg en Groningen, met invloedrijke posities in het bestuur en een blijvend stempel op het culturele erfgoed van Noord-Nederland. Van Panhuys liet bijvoorbeeld een van de ‘Franse paleizen’ bouwen aan Hereplein 4-5 en verbouwde de borg Nienoord. De naam ‘Franse paleizen’ verwijst naar een groep monumentale gebouwen aan het Hereplein in Groningen, die in de tweede helft van de 19e eeuw zijn gebouwd in een eclectische bouwstijl met invloeden van Franse kastelen. Deze panden zijn kenmerkend voor de architectuur uit die tijd en dragen bij aan het historische karakter van het plein.
De villa aan Hereplein 4-5 is gebouwd in 1881 naar het ontwerp van de Duitse architect Gerhard Schnitger in opdracht van jhr. J. Æ. A. van Panhuys. Het pand is een dubbel woonhuis met een toren en steile daken. Vlak voordat de bouw klaar is, overlijdt op 3 april 1882 zijn eerste vrouw. Als burgemeester heeft hij nauwelijks zijn intrek genomen of hij aanvaardt de functie van Commissaris des Konings en verhuist hij naar de ambtswoning aan de Boteringestraat 44. In 1923-1992 is in Hereplein 4-5 de Nederlandse Bank gevestigd.
Nalatenschap
Vanaf 1884 was de borg Nienoord in Leek in het bezit van de familie Van Panhuys. Nadat de laatste nazaten in 1950 waren vertrokken, werd de borg verkocht aan de gemeente Leek, die er een museum van maakte.
De heren van Nienoord bezaten ook een groot deel van het veen ten zuiden van Leek. Een belangrijk bezit in de tijd van de grote ontginningen – turf was veel waard. Het gebied staat daarom bekend als het Nienoorterveen. De naam Jonkersvaart herinnert aan de zeggenschap van de heren van Nienoord. J. Æ. A. van Panhuys stond ook wel bekend als ‘de Jonker.